Faiz Nasıl Hesaplanır?

Faiz, finansal işlemlerde sıkça karşılaşılan terimler arasında yer alır. Enflasyonun kontrol altında tutulmasından piyasalardaki dengelere, döviz yatırımlarından kredi değerlendirmelerine kadar pek çok alanda kritik öneme sahiptir. Bu sebeple yatırım veya borçlanma planları yaparken faizin nasıl işlediğini bilmek, bireylere ve işletmelere doğru kararlar almalarında yardımcı olur. Faiz hesaplamasında kullanılan ölçütler ve faiz türleri iyi analiz edilirse, ekonomik girişimlerden elde edilen fayda artar. Faiz, finansal işlemlerin kapsamına ve şartlarına göre farklı kategorilere ayrıldığı için çoğu zaman kafa karıştırıcı olabilir. Faiz hakkında daha fazla bilgi almak istiyorsan, faiz nedir, çeşitleri nelerdir ve faiz hesaplama nasıl yapılır sorularının yanıtlarını bu yazının devamında bulabilirsin.

Faiz Nedir?

Faiz, borç almanın karşılığı olarak ödenen bir bedeldir. Diğer bir ifadeyle, üretim faktörleri arasında yer alan sermayenin, kullanıldığı süre boyunca elde ettiği gelirdir. Faiz, toplam maliyet üzerinden genellikle yıllık olarak hesaplanır. Buna yıllık yüzde oranı (APR) denir. Söz konusu faiz oranları, finansal kuruluşlar tarafından birtakım unsurlar göz önünde bulundurularak ortaya konur. Bu unsurların başında piyasadaki arz ve talep ilişkisi, enflasyon beklentileri ve Merkez Bankası’nın politikaları gelir. Faiz oranlarının düşürülmesi veya artırılması, ekonomi politikaları üzerinde farklı sonuçlar doğurur. 

Merkez Bankası’nın belirlediği faiz oranlarının düşmesiyle borçlanma maliyetleri azalır. Bu durum ise yatırımlara olan ilgiyi artırır. Ayrıca para birimi değer kaybeder. Faiz oranları yükseldiğinde ise tam tersi şekilde borçlanma maliyetleri artacağından tüketiciler daha çok tasarrufa yönelir. Bunun sonucunda para birimi değer kazanır. Merkez Bankası politika faizini artırdığı zaman, bankalar da aynı doğrultuda kendi müşterilerine uyguladığı faiz oranını artırır.

Faiz Çeşitleri Nelerdir?

Birden fazla kritere göre belirlenen faiz oranlarının farklı türleri bulunur. Borçlu ve alacaklı arasındaki ilişkilerde, faizin uygulama ve hesaplama şekilleri değişir. Bu sebeple faiz kendi içinde çeşitli kategorilere ayrılır. Faiz oranlarını, uygulamada ilk etapta nominal ve reel faiz olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Söz konusu iki faiz türü arasındaki en temel fark ise enflasyon etkisinin hesaplamalara dâhil edilip edilmemesidir. Faiz çeşitleri ise temelde bu şekilde sıralanabilir:

Nominal Faiz: Enflasyon gibi etkenlerin dışarıda bırakılarak anaparanın üzerine uygulanan faizdir. Piyasada gerçekten gözlenen faiz oranıdır.

Reel Faiz: Enflasyona göre şekillenen faiz oranıdır. Nominal faizden, enflasyonun etkisinin çıkarılmasıyla elde edilir.

Hesaplama usullerine göre değişkenlik gösteren faiz çeşitleri ise esas itibariyle basit faiz ve bileşik faiz olarak iki farklı türde incelenebilir:

Basit Faiz: Tek seferde hesaplanan ve vade sonunda anaparaya eklenen faiz türüdür. Faiz miktarı sabittir. Basit faizde vade süresi fark etmeksizin gelir elde etme imkânı bulunur. Genelde kısa vadeli işlemlerde kullanılır. Basit faizin getirisi bileşik faize kıyasla daha azdır.

Bileşik Faiz: Her dönem için faiz miktarı ayrı olarak hesaplanır. Önceki dönem işletilen faizin anaparaya eklenmesi ile elde edilen bir faiz türüdür. Bileşik faiz, “faizin faizi” olarak da adlandırılır. Daha çok ticari işlemlerde ve uzun vadeli yatırımlarda kullanımına rastlanabilir.

Merak edilen diğer faiz türleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Efektif Faiz: Borçlanmanın gerçek maliyetini gösterir. Nominal ve bileşik faiz birlikte değerlendirilerek efektif faiz ortaya konur.

Mevduat Faizi: Banka mevduat hesaplarına yatırılan paranın, günlük, aylık veya yıllık olarak değerlendirildiği getiri miktarıdır. Bankaların politikalarına göre değişkenlik gösterir.

Akdi Faiz: Borç sözleşmesinde tarafların mutabık kaldıkları ve borcun anaparası üzerinden ödenen faize denir.

Temerrüt Faizi: Borçlunun, borcunu ödememesi hâlinde uygulanır. Borç temerrüde düştüğü andan itibaren işletilen faizdir.

Kredi Faizi: Bankalar tarafından verilen kredilerin üzerine eklenen faizdir. Kredi kullanım bedeli olarak düşünülebilir.

Repo Faizi: Repo, bir menkul kıymetin geri alım şartıyla satış işleminin yapılmasıdır. Bu sürede işletilen faize ise repo faizi adı verilir.

Gösterge Faizi: Vadesine iki yıl kalan, ikincil piyasalardaki devlet tahvili faiz oranını ifade eder. Ek olarak piyasaların referans aldığı faiz türü olduğundan piyasa faizi şeklinde de adlandırılır.

Politika Faizi: Merkez Bankası tarafından ekonomik hedefler doğrultusunda belirlenen faiz oranıdır.

Gecelik Faiz: Bankaların Merkez Bankası’na gecelik para yatırdıklarında elde ettikleri gelirdir.

Birikmiş Faiz: Gerçekleştirilen bir yatırımın, kendi dönemi içerisinde ödeme vaktine kadar üzerinde biriken faiz türüdür.

Faiz Hesaplama Nasıl Yapılır?

Finansal işlemlerde, farklı faiz türleri kullanıldığı için bunların nasıl hesaplandıklarını bilmek, maliyetlerin doğru şekilde ortaya konması bakımından önemlidir. Faizin hesaplanmasında genel olarak üç temel faktör göz önünde bulundurulur. Bunlar; anapara, zaman ve faiz oranıdır. Faiz, anapara ve zaman ile doğru orantılı şekilde işler. Yani anaparanın miktarı ve faize yatırılan süre arttığında faizin getirisi de artar. Aşağıda basit faiz, bileşik faiz ve vadeli mevduat faizi hesaplamalarından örnekler bulabilirsin. Sen de yakın zamanda kredi kullanmayı düşünüyorsan veya bir banka hesabında birikimlerini değerlendirmek istiyorsan, Midas’ın web sitesinde yer alan faiz hesaplama bölümünden faydalanabilirsin. Dilediğin türde faiz hesaplamasını kolayca yapabilirsin.

Basit Faiz Hesaplama:

Basit Faiz = Anapara x Faiz Oranı x Zaman formülü üzerinden hesaplanır.

Örnek vermek gerekirse 1.000 TL anapara, yıllık %5 faiz oranı ve 3 yıl için basit faiz hesaplaması şu şekildedir: 

Anapara = 1.000 TL , Faiz oranı = %5 (0.05) , Zaman = 3 yıl

Faiz Tutarı = 1.000 x 0.05 x 3 = 1.150 TL

Böylece 1.000 TL’lik anaparanın, 3 yılın sonunda getireceği faiz 150 TL’dir.

Bileşik Faiz Hesaplama:

Bileşik Faiz = Anapara x (1+Yıllık Faiz Oranı/ Bileşiklenme Sayısı)Bileşiklenme Sayısı x Zaman formülü üzerinden hesaplanır.

Örneğin 1.000 TL anapara, yıllık %5 faiz oranı ile her yıl bileşiklenen faiz üzerinden, 3 yıl boyunca yatırıldığında bileşik faiz hesaplaması şu şekildedir yapılır: 

Anapara = 1.000 TL , Yıllık Faiz Oranı = %5 (0.05) , Bileşiklenme Sayısı = 1 , Zaman = 3 yıl

Faiz Tutarı = 1.000 x (1+ 0.05 / 1)1 x 3 = 1.000 x (1.05)3 = 1.000 x 1.157625 = 1.157,62 TL

Bu durumda ise 1.000 TL’lik anaparanın, 3 yılın sonunda getireceği faiz, 157,62 TL olarak hesaplanır.

Vadeli Mevduat Faizi Hesaplama:

Vadeli mevduat faizi, basit faiz hesaplama usulü ile şu şekilde yapılır:

Vadeli Mevduat Faizi = Anapara x Faiz Oranı x Zaman (Gün Sayısı / 365) formülü üzerinden hesaplanır.

Örneğin 1.000 TL’lik anapara, yıllık %5 faiz oranı ile 4 ay (120 gün) vadeli mevduat hesabına yatırıldığında vadeli mevduat faizi hesaplaması şu şekilde yapılır: 

Anapara = 1.000 TL , Yıllık Faiz Oranı = %5 (0.05) , Gün Sayısı= 120

Vadeli Mevduat Faizi = 1.000 x 0.05 x (120 / 365) = 1.000 x 0.05 x 0.328767 = 16,43 TL

Bu örnekte ise 1.000 TL’lik anaparanın, vadeli mevduat hesabına yatırılması durumunda, anaparanın 120 gün sonra getireceği faiz 16,43 TL’dir.

Sen de birikimlerini şekillendirirken faiz hesaplama işlemini bu yöntemlerle kolaylıkla yapabilirsin.