KAYNAK : Haber Vitrini
DURSUN EKER
İSTANBUL- Demokratik düzen içinde, kanun hakimiyetiyle vatandaşların can, mal, ırz güvenliğinin sağlanması ve korunması, huzur ve nizamın temini, suç işlemeye yönelik davranışların önlenmesi ve sanıkların yakalanarak adalete teslim edilmesi görevlerini yerine getiren Emniyet Teşkilatı, 10 Nisan 2002 tarihinde, kuruluşunun 157. yılını kutlayacak.
İHA muhabirinin derlediği bilgilere göre, 1299'da Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan bu yana devlet teşkilatı ve sosyal müesseseler içerisinde zabıta kuruluşu da devletin gelişmesine paralel bir yön takip ederek, diğer ülkelerde rastlanmayan olgunluğa erişti. Devletin çözülüş döneminde bu teşkilat da iç ve dış tesirlerle yeni şekillere girmek ve değişikliklere uğramak suretiyle yeniden düzenlenme devrelerini geçirdi. Askeri ve mülki teşkilatın yanında zabıta kuruluşları da zamanın icaplarına uyduruldu.
SUBAŞI, İLK ZABITA AMİRİ
Subaşı: Türk zabıta tarihinde önemli rol oynayan ve tarih boyunca çeşitli şekil ve sıfatlarda görünmekle beraber daima zabıta işlerinin başında bulunduğu anlaşılan Subaşı, ilk zabıta amiri olarak kabul ediliyor. Osmanlılar devrinin ilk dönemlerinde Subaşılar, güvenlik işlerine bakmakla beraber, belediye zabıtası hizmetlerini de yürütüyordu.
Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda her kasabada birer Kadı ve Subaşı bulunuyordu. Kadı, mülki işlere bakardı. Kasabanın huzur ve güvenini, Kadı'nın verdiği hükümlerin yerine getirilmesini, aynı zamanda bir askeri amir olan Subaşılar sağlıyordu.
Sancakların başındaki Sancak Beyleri ile eyaletlerdeki Beylerbeyleri, emirleri altındaki askerlerle bölgelerinin güvenliğini sağlıyorlardı.
YENİÇERİ DÖNEMİNDE ZABITA
Yeniçerilerin kuruluşundan sonra asayiş bunlar tarafından sağlandı ve Yeniçeri Ağaları kumandanlık yaptı. Yeniçeri ağaları, hükümet merkezinin güvenliğinden sorumlu kimselerdi. 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul'un fethinden sonra bu şehir, 5 büyük zabıta bölgesine ayrıldı: Yeniçeri Ağası'na, Cebecibaşı'na, Kaptanpaşa'ya, Topçubaşı'na ve Bostancıbaşı'na ayrılan bölge...
Bu zabıta bölgeleri dışında, yalnız kendi kesimlerinin güvenliğini sağlayan ve Usta denilen memurlar da vardı. Birçok semtlerde o bölgenin en büyük zabıta amirinin emrinde kolluklar, yani bugünkü tabirle karakollar bulunurdu. Buralarda zabıta hizmetlerini yürüten ve Kollukçu denilen kişiler vazife yapardı. Kale kapısına muhafızlık eden kollukçulara da Yasakçı denilirdi.
ZABITA MAKAMLARI
Sadrazam: Devletin iç ve dış güvenliğini sağlayan en yüksek makamdı. En büyük zabıta amirliği yetkisi de sadrazama aitti. Kendisi seferde olduğu zamanlar bu yetkiyi Kethüda Bey kullanırdı.
Yeniçeri Ağası: İstanbul'un güvenlik işleri ile de alakası olduğundan, devriye gezerken yolsuzluk yapanları ve kanuna aykırı davranışlarda bulunanları yakaladığı zaman, bunları yanındaki falakacılara dövdürür veya hapsettirirdi.
Falakacı: Yeniçeri Ağası'nın emri altındaki Acemi Oğlanlar falakayı taşır ve bunlara da falakacı denirdi.
Cebecibaşı ve Cebeciler: İstanbul'un Ayasofya, Hocapaşa, Ahırkapı taraflarının korunması ve güvenliğinin sağlanması bunlara aitti.
Kaptanpaşa: İstanbul'un Kasımpaşa ile Galata semtinin güvenlik işlerinden Kaptanpaşa sorumluydu. Galata semtinin asayişinden Galata Çavuşu, Kasımpaşa ile yakın sahillerin asayişinden ise Tersane Çavuşu sorumlu kılınmıştı. Bu çavuşların emri altında Kalyoncu denilen zabıta görevlileri vardı.
Topçubaşı ve Topçular: Tophane semti ile Beyoğlu taraflarının korunması, dirlik ve düzenliğinin sağlanması Topçubaşılarına verilmişti.
Bostancıbaşı ve Bostancılar: İstanbul'un Üsküdar, Eyüp, Kağıthane, Boğaziçi'nin iki tarafı, Kadıköy, Adalar ve Ayastefanos (Yeşilköy) taraflarının zabıta işleri Bostancıbaşılara verilmişti. Padişahın saray ve köşklerini de bunlar korurlardı.
Kadı: Sadrazam ve Yeniçeri Ağası'ndan sonra, mülki, adli ve beledi işlere ve bu arada zabıta görevlerine de karışan büyük bir amirdi. Suçluları bizzat sorguya çeker ve hükmünü de kendisi verirdi. Zabıta amirliği yetkilerini bilhassa ahlak zabıtası hizmetlerinde kullanırdı. İstanbul şehri, İstanbul-Galata-Üsküdar-Eyüp olmak üzere dört kadılığa ayrılmıştı.
Böcekbaşı: Failleri ortaya çıkarılamayan suçları takip etme, suçluları yakalama ve diğer gizli zabıta işleri ile vazifeli amire Böcekbaşı denirdi. Zamanımızın sivil zabıta görevlilerinin hizmetini görürlerdi. Emirlerinde kadın memurlar da bulunurdu. Ustalıkla kıyafet değiştiren bu memurlar, kanun ve nizamlara aykırı davranışları tespit ederler, yerinde ve zamanında müdahale ile birçok yolsuzlukların önünü alırlardı. Bu teşkilat içinde haber alma hizmetini gören ve Çuhadar unvanı verilen birtakım memurlar da vardı. Ayrıca, İstanbul'da Sadrazamın, illerde de valilerin emrinde Baştebdil Ağası denilen bir haber alma şefi bulunurdu.
ZABITAYA YENİ TEŞKİLAT
Yeniçeri Ocağı'nın 1826 tarihinde ortadan kaldırılmasından sonra, bunun yerine, İstanbul'da Asakir-i Muntazama-i Hassa adıyla zabıta hizmetlerini yürütmek üzere yeni bir teşkilat kuruldu. Böylece Yeniçeriler ve Yeniçeri Ağası'nın yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediyye ve Serasker'in zabıta hizmetlerini yüklenme dönemi başladı. Bu dönemde İstanbul zabıta hizmetleri İhtisap Nezareti tarafından yürütüldü. Eyaletlerde ise bu hizmetler Sipahilere bırakılmıştı.
1834 tarihinde, Anadolu ve Rumeli'nin bazı eyaletlerinde Asakir-i Redife adı ile bir askeri teşkilat kuruldu. Bu askerlerin yönetimi Serasker denilen bir kumandana bırakılmıştı. Seraskere, eskiden Yeniçeri Ağası'na bırakılan yetkiler verildi. Bu suretle, kendisine, hükümet merkezinde İstanbul yakasının en büyük emniyet amiri sıfat ve yetkileri tanınmış oldu.
POLİS TEŞKİLATI'NIN KURULUŞU
Yukarıda belirtildiği gibi, Yeniçeriliğin kaldırılmasından sonra da, eyaletlerde ve İstanbul'da zabıta hizmetleri ayrı ayrı başlara bağlı olarak yürütülmekteydi. Teşkilat ve yürütme alanındaki bu farklılığı ortadan kaldırmak maksadıyla ilk defa, 1845 tarihinde, İstanbul'da polis teşkilatının kurulduğu görülüyor. Yayınlanan ilk Polis Nizamnamesi, 10 Nisan 1845 tarihini taşıyor ve 'Polis' adı verilen yeni zabıta teşkilatının vazifeleri bu nizamnamede gösteriliyor.
Polis Nizamnamesi'nin yayımını ve 'Polis' adı verilen zabıta teşkilatının kuruluşunu izleyerek, zabıta hizmetlerindeki karışık yönetimi önleme ve birleştirme amacı ile bir yıl sonra da, 1846 yılında ilk defa Zaptiye Müşirliği kuruldu. Zaptiye Müşirliği, yalnız zabıta işleriyle uğraşmak üzere kurulmuş yeni bir teşkilat özelliği taşıyordu.
1879 tarihinde kurulan Zaptiye Nezareti, 1909 yılına kadar, bugünkü Emniyet Genel Müdürlüğü görev ve yetkilerini yapıyor ve kullanıyordu. Yurdun her tarafında kurulan polis teşkilatları bu nezaret tarafından idare ediliyordu.
Başkent: İstanbul, Üsküdar ve Beyoğlu polis müdürlükleri ve Beşiktaş Polis Memurluğu adları ile dört polis dairesine ve her polis dairesi de merkezlere ayrılmıştı. 1886 yılından sonra, İstanbul Polis Müdürlüğü dışındaki diğer müdürlüklerin Mutasarrıflık adını aldığı, Polis Müdürüne Mutasarrıf denildiği görülüyor ve 1898 yılında da İstanbul'da Sivil Polis Teşkilatı kurulmuştu. Bu dönemde ve başlangıçta 15 ilde Polis Teşkilatı kurulmuş ve her il dairesinin başına bir Serkomiser getirilmişti.
İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra, 1909 yılının başında Zaptiye Nezareti kaldırılmış, onun yerine polis işlerinin yürütülmesiyle vazifelendirilen, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, 22 Temmuz 1909 tarihli İstanbul Vilayeti ve Emniyet-i Umumiye Vilayeti ve Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Teşkilatına dair kanunla kurulmuştu. Bu durumda, bütün memleket polisini yönetimi altında bulunduran Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, Zaptiye Nezareti'nin yerini almış oldu.
YENİ POLİS TEŞKİLATI VE VAZİFE NİZAMNAMESİ
Zabıta hizmetinde geçirilen tecrübeler göz önünde bulundurularak yeni bir Polis Teşkilatı ve Vazife Nizamnamesi meydana getirildi. 21 Mayıs 1913 tarihli bu nizamname, 2. Meşrutiyet devrinin şartlarına ve zamanın ihtiyaçlarına göre hazırlanmıştı. Bu nizamname ile polisin teşkilatlanması, görev ve yetkileri, personelin dereceleri, sınıfları, mesleğe giriş, yükselme ve diğer tüm özlük işleri, soruşturma, yargılama, istifa, tayin, izin cezalandırma işleri, levazım işleri, polis karakolları ve görevleri, polisin kıyafeti ve davranış biçimleri yeniden düzenlenmişti. Bu nizamnameye göre polis, Piyade, Süvari ve Sivil olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştı.
1923 yılında çıkarılan Polis Nizamnamesi'nde, 1913 tarihli nizamnamenin birçok hükümleri aynen korunmuş, bunun yanısıra, polisin yetki ve görevleriyle, hakları yeniden düzenlenmişti. Bu nizamname, Emniyet Teşkilatı Kanunu ile 4 Temmuz 1934 tarih ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu yürürlüğe girinceye kadar uygulandı. 4 Haziran 1937'de kabul edilen 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu ile, teşkilatın kuruluşu, görevleri ve mensuplarının özlük işleri bir düzene bağlandı. Böylece, Emniyet Genel Müdürlüğü, İçişleri Bakanlığı'na bağlı, kendi özel kanunuyla yönetilen bir teşkilat hüviyetini kazanmış oldu. Genel Müdürlüğün bütçesi de ayrıydı. Emniyet Genel Müdürlüğü'nün vazifeleri idari, siyasi ve adli olmak üzere üçe ayrılır.
EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ'NÜN GÖREVLERİ
İdari vazifeleri: İl polis bölgesinde, güvenliği korumak, kanun, tüzük ve hükümet emirlerini uygulamak, film çekimine ve gösterilmesine izin vermek, kamu düzenine aykırı hareketleri ve kaçakçılık sayılan fiilleri önlemek ve şüphelileri takip etmek, parmak izlerini ve fotoğraflarını almak, trafiği düzenlemek, gereken durumlarda belediye zabıtasının işlerini görmek, barut ve patlayıcı maddelerle ilgili mevzuatı uygulamak, yabancılara ikamet tezkeresi vermek ve benzeri işlerdi.
Teşkilatın siyasi vazifesi: Milliyet ve azınlık işleri, casusluk, siyasi ve iç olay ve hareketler gibi, devletin güvenliğini ilgilendiren konuları içine almaktır.
Adli görevleri: İdari ve siyasi polis tarafından alınan tedbirlere rağmen işlenen suçların aydınlatılması, sanıkların yakalanarak adli makamlarca tevdi edilmesi işleridir.
Teşkilatı: Emniyet Genel Müdürlüğü teşkilatı, Merkez ve Taşra Teşkilatı olmak üzere iki kısma ayrılır:
1. Merkez Teşkilatı: a) Güvenlik Daire Başkanlığı, b) Yabancılar Hudut İltica Daire Başkanlığı, c) Ana Komuta Kontrol Merkezi Dairesi Başkanlığı, d) Asayiş Daire Başkanlığı, e) Kaçakçılık, İstihbarat, Harekat Daire Başkanlığı, f) Kriminal Polis Laboratuvar Daire Başkanlığı, g) Trafik Uygulama Daire Başkanlığı, h) Trafik Destek Daire Başkanlığı, ı) Havacılık Daire Başkanlığı, i) Terörle Mücadele ve Harekat Daire Başkanlığı.
2. Taşra Teşkilatı: İl teşkilatının en yüksek kademesi 81 ilde kurulmuş olan Emniyet Müdürlükleridir. İldeki en yüksek polis amiri olan Emniyet Müdürü, Valinin emrinde ve güvenlik konusunda İl Jandarma Komutanı ile birlikte, onun müşaviridir. Emniyet Müdürü, adli zabıta hizmeti bakımından mahalli Cumhuriyet Savcısına bağlıdır.
POLİSİN GÖREVLERİ
Emniyet Teşkilatı'nda görevli olan polis, Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu ile Polis Vazife ve Selahiyet Tüzüğü'nde belirtildiği üzere, asayiş, amme, şahıs tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini korumak, halkın ırz, can, malını muhafaza etmek, ammenin istirahatını temin etmek, yardıma ihtiyacı olanlara yardım etmekle görevlidir. Bu görevler dört bölümde toplanır: Adli, siyasi, idari ve trafik görevleri.
Adli görevleri: Polisin adli görevi suçun işlenmesiyle başlar. Adli görevler arasında: Hazırlık soruşturması, suçüstü işlemlerini yapmak; ihzar (hazırlama), tevkif (tutuklama), yakalama müzekkerelerini (tutanaklarını), hapsen tazyik (hapisle baskı) kararlarını infaz etmek (yerine getirmek); muvakkat zapt (geçici tutuklama) işlemlerini yapmak, arama yapmak, muvakkaten (geçici olarak) yakalamak, şüpheli ölüm ve hüviyeti meçhul ölüleri adli makamlara bildirmek, kanunların suç saydığı fiillerin işlenmesi halinde suç sanıklarını yakalayarak, suç delilleriyle birlikte adalete tevdi etmek (teslim etmek) görevleri öncelikle sayılabilir.
Siyasi görevleri: Siyasi nitelikteki suçların işlenmesini önlemek için yapılan bütün çalışmalardır.
İdari görevleri: Genel anlamda, kamu düzenine uygun olmayan eylemlerin işlenmesini önlemek polisin idari görevidir. Polisin idari görevleri, önleyici-koruyucu-yardım edici görevler olarak üç grupta toplanır.
Trafik görevleri: Trafik düzen ve güvenliğinin istenen seviyede kurularak, toplumdaki trafik kazalarının ve bu kazalardaki maddi ve manevi kayıpların azaltılmasıdır.
Güncellenme Tarihi : 16.3.2016 16:20
