SANAT NE İŞE YARAR?

İSTANBUL - Oxford Üniversitesi'nden Prof. John Carey'in İngiltere'de yayımlanan 'What Good Are the Arts?' (Sanat Ne İşe Yarar?) kitabı, sanat tarihi kadar eski bu tür soruları bir kez daha gündeme getirdi. Milliyet Sanat dergisi de ağustos sayısında bu soruların cevabını arıyor.

John Carey'in kendi sanat tanımı tartışma yaratacak cinsten: "Herhangi biri bir şeyin sanat olduğunu söylüyorsa o sanattır." Bu anlamda John Carey, yüksek sanat -popüler sanat ayrımı da yapmıyor.

Milliyet Sanat'ın görüşüne başvurduğu Prof. Ünsal Oskay ise sanatı "İnsanın 'herhangi bir insan' olmaktan kurtulma, birey olma; 'kişi' olmaktan, kitle toplumunun edilgin bir birimi olmaktan kurtulma çabasıdır" şeklinde tanımlıyor. Sanatın bir tartışma, karşı çıkış, insanın ifade alanını genişletebilmek için açılmış en eski, en sürekli, en şiddetli başkaldırı olduğunu belirten Prof. Hüsamettin Koçan, Carey'in yaklaşımını günümüzde kaybolan öznenin, bu kayboluş içindeki dünyasına bir onayı olarak görüyor. Prof. Koçan'ın sanat-yarar konusundaki yaklaşımı ise "Sanat boş sofraları doldurmayabilir ama boş sofralara karşı hep itirazı olmuştur" şeklinde...

The Observer gazetesine bu konuda görüş belirten yazar Hari Kunzru, öncelikle, sanatın herkesi mutlaka iyi insan yapmayacağını söylüyor. "Aynı zamanda hem sanatsever hem sadist bir katil olunabileceğini biliyoruz" diyen Kunru, örnek olarak da bir yandan çello süitlerini dinleyerek duygulanan, gözyaşı döken ama diğer yandan başka insanları ölüme gönderen Nazi kumandanını gösteriyor. Üstelik Nazi komutanının durumunu 'yüksek sanat'/'alçak sanat' ayrımıyla açıklıyor: "Yüksek sanat eşittir sanat artı güç. Bach sevginiz sizi üst sınıf bir insan yapıyor, diğerleri Bach'ı takdir edemedikleri için daha alt tabakadır, dolayısıyla onları öldürebilirsiniz. Bana göre yalnızca iyi ve kötü sanat vardır ve aradaki farkı da izleyicinin belirleyeceği konusunda Carey'e katılıyorum. Eğer sadece bir gıcırtı sesi duyuyorsam Çello süitleri benim için sanat değildir."

Yazar Jeanette Winterson'a göre de 'alçak sanat-yüksek sanat' yok, gerçek olan ve olmayan var. Oyun yazarı David Hare, sanatı "Nerede ve ne zaman sergilendiğine göre izleyene farklı şeyler ifade eder ve dünyaya bakışınızı değiştirir" diye tanımlıyor. İngiliz eleştirmen Matthew Collings'e göre sanat kesinlikle bizi daha iyi insan yapar.

Sanatın işlevi noktasında Bernard Shaw'ın 'Sanat varolmasaydı, gerçeğin kabalığı katlanılmaz kılardı dünyayı' sözüne atıfta bulunan fotoğraf sanatçısı Şakir Eczacıbaşı'nın yüksek sanat-popüler sanat ayrımına yaklaşımı şöyle: "Popüler sanat 'kötü ürünler ortaya koyan insanlara takılan bir taçtır. Gerçek sanatçı popüler olmak için bir şey yaratmaz." İngiliz sanat eleştirmeni Matthew Collings ise 'yüksek sanat'ın tartışmasız üstünlüğüne inananlardan. Collings "Yüksek sanat popüler sanattan daha mı değerlidir? Elbette öyledir, onun için ona 'yüksek' sanat deriz zaten. Altın da sudan daha değerlidir, çünkü daha az bulunan bir şeydir. Nadir olan şey daha değerlidir" diyor.

Radikal gazetesi sanat eleştirmeni Ahu Antmen, sanatın ne işe yaradığı sorusunu "Sanat aslında, insanın kendisine, yaşadığı topluma dair en azından bir soru işaretini şekillendirebilmesine katkıda bulunabiliyor, her anlamda daha yaratıcı olabilmesinin yolunu açabiliyor. Dada ve diğer bütün avangartları bu bağlamda düşünerek gerçekte yoğun bir toplumsal bilinçten hareket ettiklerini görebiliriz. Öte yandan, bazen de yalnızca duygulandırıyor insanı sanat, ne bileyim ağlatıyor, güldürüyor, o da az şey mi?" şeklinde yanıtlıyor.
Tasarımcı Bülent Erkmen ise sanatın bir işe yaramadığını savunanlardan:
"Sanat bir işe yaramaz, sanat yararlanmak niyetiyle tüketilecek bir şey değildir, bir yararının olmaması, gereksiz olması onu sanat yapar, sanat yararsız ve gereksiz olanla ilişki kurma, kurabilme halidir."

Doğan Hızlan, "Sanat her şeye yarar. Yararlanmasını bilene elbette" derken tasarımcı Naz Erayda'ya göre sanatın tanımı kısa ve net: "Sanat, halüsinasyon görmektir, duyarlılık yaratır." Prof. İhsan Derman ise herhangi bir şeyin sanat olup olmadığını tespit etmenin kimsenin harcı olmadığını düşünüyor. Derman: "Tartışmanın kritik noktası, bir şeyin ne kadar 'iyi' sanat olup olmadığını ölçmek olabilir ki, bu da yüksek/popüler sanat gibi ayrımlar yapmaktır. Bu tip ayrımların sanatta varolması mümkün değildir."

Sanatın dünyayı nasıl yaşanılır kıldığını belki en güzel yazar Jeanette Winterson'ın sözleri anlatıyor: "Sanat bizi daha iyi insan yapar, çünkü bize alternatif bir değerler sistemi sunar. Kapitalizme karşıdır. Sanatı Hong Kong'dan ucuza satın alamazsınız, laboratuvar ortamında ya da hormonlusunu yetiştiremezsiniz. Bir 'deadline'ı yoktur ve bankaya yatırılamaz."

/Radikal