Askerlerin ihtilal yaptığı altın ve uranyum zengini Gabon'u Fransızlar yıllarca sömürdü
Gabon'daki askerler iktidarı ele geçirdiklerini ve cumhuriyet muhafız şefini devlet başkanı olarak atadıklarını söylüyorlar.
Gabon çoğumuzun pek bilmediği ama sömürgecilerin yakından tanıdığı bir ülke.
“OPEC” üyesi, altın ve uranyum zengini Gabon'u Fransızlar sömürdü. Toprak altındaki bütün doğal zenginliklerini aldılar. Öyle ki doğal zenginlik yönünden süper zengin olmasına rağmen halkı süper fakir olarak kaldı.
Bu ülkenin adı, on beşinci yüzyılda Diego Gabao adlı Portekizli bir denizci olarak Gabon'a gelen ilk Avrupalı olan Portekizli "Gabao"nun ismine dayanmaktadır.
Küçük ama zengin ülke Gabon
Orta Afrika’nın en batısındaki, 270 bin kilometrekarelik Gabon'da yaklaşık 2,1 milyon kişi yaşıyor.
Tropikal iklimin hakim olduğu ve topraklarının yüzde 80'i geniş bir bitki çeşitliliğine sahip Gabon'un zengin doğal kaynakları arasında petrol, doğal gaz, elmas, manganez, niobyum, uranyum, altın, kereste, demir cevheri ve hidrogüç bulunuyor.
Sahraaltı Afrika'nın en zengin ülkelerinden biri olan Gabon'da 1930'lu yıllarda keşfedilen petrol, gelirlerin yüzde 50'sinden fazlasını oluşturuyor.
Gabon, Sahraaltı Afrika'daki altıncı büyük petrol üreticisi ve en büyük beşinci rezerve sahip konumda yer alıyor.
Kişi başına düşen milli geliri Sahraaltı ülkelerin ortalamasının 4 katı olsa da Gabon'da gelir dağılımının dengesizliği nedeniyle nüfusun yüzde 30'undan fazlası yoksulluk seviyesinin altında yaşıyor.
Gabon, 1910'da Fransız Ekvator Afrika'sının 4 bölgesinden biri oldu ve 1959'a kadar süren bir federasyondu.
Gabon'daki isyancı askerler, yeniden seçilen cumhurbaşkanını ev hapsine koyduklarını söyledikten saatler sonra cumhuriyet muhafızları komutanının ülkenin yeni devlet başkanı olacağını duyurdular
Gabon'daki isyancı askerler Çarşamba günü, yeniden seçilen cumhurbaşkanını ev hapsine aldıklarını söylemelerinden saatler sonra cumhuriyet muhafızları komutanının ülkenin yeni devlet başkanı olacağını duyurdular.
İsyancı askerler Gabon devlet televizyonuna çıktılar ve General Brice Clotaire Oligui Nguema'nın Kurumların Geçişi ve Yeniden Yapılanması Komitesi'nin başkanı olduğunu söylediler. Oligui, seçkin bir askeri birlik olan cumhuriyet muhafızlarının lideridir. Aynı zamanda Başkan Ali Bongo Ondimba'nın da kuzeni.
Çarşamba günü erken saatlerde askerler Oligui'yi başkentte havaya kaldırdılar ve onun adını haykırdılar.
Petrol zengini Orta Afrika ülkesinde ailesinin 55 yıllık iktidarını uzatan bir seçimin galibi ilan edildikten saatler sonra isyancı askerler, Çarşamba günü Gabon'da iktidarı ele geçirdiklerini ve cumhurbaşkanını ev hapsine koyduklarını iddia etti.
Cumhurbaşkanı Ali Bongo Ondimba, evinde gözaltında tutulduğu anlaşılan bir videoda, insanları kendisini desteklemeleri için "gürültü çıkarmaya" çağırdı. Ancak başkentin sokaklarına çıkan kalabalık, bunun yerine, vatandaşların çoğu mücadele ederken, ülkenin kaynak zenginliği üzerinden zengin olmakla suçlanan bir hanedana karşı yapılan darbe girişimini kutladı.
"Teşekkür ederim ordu. Nihayet bu anı uzun zamandır bekliyorduk,” dedi, ele geçirmeyi düzenleyen birliklerden biri olan Gabon'un elit cumhuriyet muhafızlarından askerlerin yanında duran Yollande Okomo.
64 yaşındaki Bongo, ülkeyi 41 yıl yöneten babasının ölümünün ardından 2009'da iktidara geldiğinden bu yana iki dönem görev yaptı ve hükümdarlığına karşı yaygın bir hoşnutsuzluk oluştu. Başka bir grup isyancı asker 2019'da darbe girişiminde bulundu ancak kısa sürede etkisiz hale getirildi.
Eski Fransız kolonisi OPEC üyesi, ancak petrol zenginliği birkaç kişinin elinde toplanmış durumda. Dünya Bankası'na göre 15 ila 24 yaş arasındaki Gabonluların yaklaşık %40'ı 2020'de işsizdi. ABD Enerji Bilgi İdaresi'ne göre petrol ihracat geliri 2022'de 6 milyar dolar, yani kişi başına 2.720 dolardı.
Bu arada Bongo ailesinin dokuz üyesi Fransa'da soruşturma altında ve hesap verebilirliğe adanmış bir Fransız STK'sı olan Sherpa'ya göre bazıları zimmete para geçirme, kara para aklama ve diğer yolsuzluk türleriyle ilgili ön suçlamalarla karşı karşıya bulunuyor. Grup, müfettişlerin, ailenin Nice'teki iki villa da dahil olmak üzere Fransa'daki 92 milyon dolardan fazla mülkle bağlantılı olduğunu belirtti.
Çarşamba günü iktidara gelen askerlerin sözcüsü, Bongo'nun "öngörülemeyen, sorumsuz yönetiminin" ülkeyi kaosa sürükleme riski taşıdığını söyledi. Daha sonra yapılan bir açıklamada darbe liderleri, cumhurbaşkanının etrafındaki kişilerin "devlet kurumlarına büyük ihanet, kamu fonlarının büyük miktarda zimmete geçirilmesi (ve) uluslararası mali zimmete para geçirme" nedeniyle tutuklandığını söyledi.
Bazı analistler, devralımın istikrarsızlık getirme riski taşıdığı ve sıradan Gabonluların yaşamlarını iyileştirme çabalarından ziyade yönetici seçkinler arasındaki bölünmelerle ilgili olabileceği konusunda uyardı. Kutlama yapan askerler, Bongo'nun akrabası olan cumhuriyet muhafızlarının başını havaya kaldırdı. Ordunun onu yeni lider olarak isimlendirmeyi düşünüp düşünmediği belli değil.
Darbe girişimi, Nijer'deki isyancı askerlerin demokratik olarak seçilmiş hükümetin iktidarı ele geçirmesinden yaklaşık bir ay sonra gerçekleşti ve son yıllarda Batı ve Orta Afrika'da gerçekleşen bir dizi darbenin sonuncusu oldu. Risk değerlendirme firması Verisk Maplecroft'un kıdemli analisti Maja Bovcon, darbecilerin dokunulmazlığının Gabon'daki askerlere ilham vermiş olabileceğini söyledi.
Hafta sonu seçimlerinde Bongo, sürpriz adaylığı oylamadan bir hafta önce gelen ekonomi profesörü ve eski eğitim bakanı Albert Ondo Ossa'nın liderliğindeki bir muhalefet koalisyonuyla karşı karşıya kaldı. Ülkenin 1990'da çok partili sisteme dönmesinden bu yana Gabon'da yapılan her seçim şiddetle sonuçlandı ve bu seçimin de sonuçlanacağına dair korkular vardı.
Oylama uluslararası gözlemciler tarafından eleştirildi, ancak Bongo'nun kazanan ilan edildiği Çarşamba gününün erken saatlerine kadar göreceli bir sakinlik hakim oldu. Dakikalar sonra başkent Libreville'in merkezinde silah sesleri duyuldu. Daha sonra bir düzine üniformalı asker devlet televizyonunda göründü ve iktidarı ele geçirdiklerini duyurdu.
Kısa süre sonra kalabalıklar sokaklara döküldü. Dükkan sahibi Viviane Mbou askerlere meyve suyu ikram etti.
Zırhlı polislerin sıralandığı bir sokakta arkadaşlarıyla birlikte yürüyen genç Jordy Dikaba, "Yaşasın ordumuz" dedi.
Libreville muhalefetin güçlü bir desteğine sahip ancak darbe girişiminin geleneksel olarak daha fazla insanın Bongo'yu desteklediği kırsal kesimde nasıl görüldüğü belli değil.
Başkan, arkasında kitaplık bulunan bir sandalyede oturduğunu gösteren bir videoda destek talebinde bulundu. Kendisinin evinde gözaltına alındığını, eşi ve oğlunun ise başka yerde olduğunu söyledi.
İngilizce olarak “Seni gürültü yapmaya, gürültü yapmaya, gerçekten gürültü yapmaya çağırıyorum” dedi. Video, başkana seçim anketlerinde yardımcı olan iletişim firması BTP Advisers tarafından The Associated Press ile paylaşıldı.
Darbe liderleri, cumhurbaşkanının ev hapsinde olduğunu, etrafının ailesi ve doktorlarla çevrili olduğunu söyledi.
Muhalefet lideri Ossa, AP'ye yorum yapmaya hazır olmadığını ve durumun gelişmesini beklediğini söyledi.
Paris merkezli insan hakları grubu Survie'nin sözcüsü Thomas Borrel, "Gabon başka bir seçim darbesinin ortasındaydı, bu nedenle bir darbe başka bir darbeyi takip etti ve sonuncusunun popüler olma şansı daha yüksek, ancak temkinli kalalım" dedi. Fransa'nın Afrika'daki müdahaleci politikalarına karşı çıkan kuruluş, "Bongo diktatörlüğünün yerini askeri bir diktatörlük alırsa Gabon halkı yine kaybeder."
İsyancı subaylar, "Gabon'un ulusal ve uluslararası topluluğa olan taahhütlerine" saygı duyacaklarına söz verdiler. Ancak darbe girişimi ekonomiyi durma tehlikesiyle karşı karşıya bıraktı.
Havaalanında telefona cevap veren bir adam, uçuşların Çarşamba günü iptal edildiğini söyledi ve özel istihbarat şirketi Ambrey, yetkililerin gemilerin ayrılmasına izin vermeyi reddetmesi nedeniyle ülkenin Libreville'deki ana limanındaki tüm operasyonların durdurulduğunu söyledi. Birçok Fransız şirketi, operasyonlarını askıya aldıklarını ve personellerinin güvenliğini sağlamak için harekete geçtiklerini söyledi.
Fransız hükümet sözcüsü Olivier Veran Çarşamba günü yaptığı açıklamada, "Fransa, Gabon'da yapılmakta olan askeri darbeyi kınıyor ve ülkedeki gelişmeleri yakından izliyor" dedi.
Fransa, Gabon'la yakın ekonomik, diplomatik ve askeri bağlarını sürdürüyor ve ülkede bölgesel bir askeri eğitim operasyonuna liderlik eden 400 askeri bulunuyor. ABD Afrika Komutanlığı, Orta Afrika ülkesinde ABD Büyükelçiliği dışında konuşlanmış herhangi bir kuvvetinin bulunmadığını söyledi.
Nijer ve askeri cuntalar tarafından yönetilen diğer iki Batı Afrika ülkesinden farklı olarak Gabon, cihatçı şiddete maruz kalmadı ve nispeten istikrarlı görüldü.
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü John Kirby, Gabon'daki olayların "büyük endişeyle takip edildiğini" belirterek, bunu kıtadaki askeri müdahalelerde bir eğilimin parçası veya "domino etkisi" olarak adlandırmak için henüz çok erken olduğunu söyledi.
Ancak Nijerya Devlet Başkanı Bola Tinubu, ofisi tarafından yayınlanan bir açıklamada "otokrasinin kıtamıza yayıldığını gördüğümüz bir salgına" değindi. Diğer devlet başkanları ve komisyonu darbeyi kınayan Afrika Birliği ile görüştüğünü söyledi. ve “demokratik anayasal düzene” dönüş çağrısında bulundu.
Avrupa Birliği'nin üst düzey diplomatı Josep Borrell, Gabon'un bu hafta bloğun bakanları tarafından ele alınacağını söyleyerek, yeni bir askeri darbenin söz konusu olduğunu ekledi. eğer doğrulanırsa "tüm bölgedeki istikrarsızlığı" artıracaktır.
Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Wang Wenbin, taraflara sorunu barışçıl yollarla çözme çağrısında bulundu.
Gabon tarihsel olarak ve Fransa'nın rolü
Bu ülkenin adı, on beşinci yüzyılda Diego Gabao adlı Portekizli bir denizci olarak Gabon'a gelen ilk Avrupalı olan Portekizli "Gabao"nun ismine dayanmaktadır.
Ülke, 1910'da Fransız Ekvator Afrika'sının 4 bölgesinden biri oldu ve 1959'a kadar süren bir federasyondu.
OPEC üyesi ülke
Gabon, petrol, altın ve uranyum açısından zengin olması nedeniyle Afrika kıtasında büyük önem taşıyor.
Aynı zamanda Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü'nün (OPEC) üyesidir ve Sahra altı Afrika'nın dördüncü büyük petrol üreticisidir.
OPEC verilerine göre Gabon, 1975 yılında OPEC'e tam üye olmuş ancak 1995 yılında üyeliğine son vermiştir.
1 Temmuz 2016'da örgüte yeniden katıldı.
Ülke günde yaklaşık 181.000 varil petrol üretiyor ve petrol rezervlerinin iki milyar varil olduğu tahmin ediliyor.
Ekonomiyi çeşitlendirme çabalarına rağmen, 2020 yılında petrol sektörü GSYİH'nın %38,5'ini, ihracatın ise %70,5'ini oluşturdu.
Kaynaklar açısından zengin
Petrol ve altının yanı sıra Gabon'da magnezyum gibi hammaddeler de bol miktarda bulunuyor.
Dünya Bankası'na göre, bu Afrika ülkesi son on yılda, esas olarak petrol ve magnezyum üretiminin etkisiyle güçlü bir ekonomik büyüme elde etti.
Ülke, petrol, altın, uranyum ve magnezyum zenginliği sayesinde Afrika'nın kişi başına düşen geliri en yüksek olan ülkesi.
Para birimine gelince, bu ülke Afrika Frangı ile işlem yapıyor ve ihracat için ABD, Çin ve Rusya ile ticari ortaklıkları var, ithalatın çoğu ise Fransa'dan geliyor.
Bu Afrika ülkesi dünyanın en büyük uranyum üreticilerinden biridir. Yüksek kaliteli uranyum cevheri açısından büyük rezervlere sahiptir.
Uranyum üretimi Gabon'da 2000'li yılların başında başladı ve o zamandan beri büyüyerek ekonominin önemli bir parçası haline geldi. Uranyum ihracatı ülkenin toplam ihracat gelirinin yaklaşık %20'sini temsil ediyor.
