Bakan Fidan: Küresel sistem, büyük bir değişimin eşiğinde

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, küresel sistemin büyük değişimin eşiğinde olduğu, krizlerin ve savaşların eşi görülmemiş seviyelere çıktığı bu dönemde, uluslararası düzenin adil ve etkili çözümler üretmekten giderek uzaklaştığına vurgu yaptı.

Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan Üçlü Dışişleri Bakanları 9. Toplantısı'na katılmak için geldiği Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, "Parçalanmış Dünyayı Onarmak (Fixing the Fractured World)" temasıyla düzenlenen 11. Global Bakü Forumu'nda katılımcılara hitap eden Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, foruma katılmaktan duyduğu memnuniyetini dile getirdi.

Fidan, forumun Güney Kafkasya'dan küresel meselelere bölgesel perspektifler sunarak Bakü'nün diplomasinin merkezi haline gelmesine katkı sunduğunu söyledi.

“Uluslararası düzen, adil ve etkili çözüm üretemiyor”

Fidan, küresel sistemin büyük değişimin eşiğinde olduğu, krizlerin ve savaşların eşi görülmemiş seviyelere çıktığı bu dönemde, kurala dayalı uluslararası düzenin adil ve etkili çözümler üretmesinin beklenmesine karşın sistemin ve büyük güçlerin sorunlara çözüm sunmayıp kendi gündemlerini takip ettiğine işaret etti.

"Azerbaycan, Ermeni işgalinin bitmesini onlarca yıl beklemek zorunda kaldı"

Mevcut jeostratejik zorlukları kimsenin bağımsız olarak ele alamayacağını ve bölgesel sahiplenmeye dayalı çözümlerin ileriye dönük en uygun yol olarak öne çıktığını vurgulayan Fidan,

Azerbaycan, Minsk Grubu'nun Karabağ'daki Ermeni işgalini sona erdirmesi için onlarca yıl beklemek zorunda kaldı. Minsk Grubu, işgali sona erdirmek yerine uzatma stratejisini seçti. İkinci Karabağ Savaşı ve terörle mücadele operasyonunun ardından Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyinin aldığı birçok karara rağmen adalet nihayet yerini buldu.

değerlendirmesinde bulundu.

Üçüncü zirve bu yıl Türkiye'de yapılacak

Bakan Fidan, 2020'deki İkinci Karabağ Savaşı'nın ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in gerçek barış ve istikrarın yolunu yabancıların değil, bölgedeki ülkelerin açabileceği önermesi üzerine Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Rusya, İran ve Gürcistan'ın oluşturduğu 3+3 formatındaki "Güney Kafkasya'da Kalıcı Barış ve İstikrarın Tesisine Yönelik Bölgesel İşbirliği Platformu'nun" inşa edildiğine dikkati çekerek üçüncü zirveyi bu yıl Türkiye'de yapacaklarını dile getirdi.

"Güney Kafkasya'da barış için tarihi bir fırsat var"

Söz konusu platformun bölgesel aktörleri aynı masaya getirmiş olması bakımından dikkati çekici olduğunu, Türkiye'nin de bölgesel işbirliği açısından son derece verimli olan bu süreçlere öncülük etmekten gurur duyduğunu aktaran Fidan,

Biz barış için çabalarken hala eski alışkanlıklarına bağlı kalanlar var. Öncelikle iç siyasi hesaplar için tek taraflı adımlar atan bazı Batılı ülkelerden bahsediyorum. Ayrıca Avrupa Konseyinde Azerbaycan'a karşı alınan kararlar gibi önyargılı adımlar var. Güney Kafkasya'da barış için tarihi bir fırsat penceresi var. Tüm ülkelere çağrımız, barışçıl bir çözüm için müzakerelerin bozulmamasını teşvik etmeleridir.

diye konuştu.

"Türkiye, Ukrayna'da savaşın başından bu yana prensipli duruş sergiledi"

Ukrayna'daki savaşta müzakere edilerek çözüme ulaşılmasının gerekli olduğuna işaret eden Fidan, "Türkiye, savaşın başından bu yana prensipli duruş sergiledi. Kırım dahil, siyasi ve pratik anlamda Ukrayna'nın egemenliğini, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü destekliyoruz." ifadelerini kullandı.

Hakan Fidan, bunun yanı sıra diplomasiye şans verdiklerini ve savaşın etkilerini hafifletmek için çaba sarf ettiklerini belirterek bölgesel grupların bu hedef doğrultusunda rehberlik ettiğini söyledi.

Karadeniz Tahıl Girişimi'nin küreselleşen bölgesel çıkmazlara bölgesel çözümler geliştirme konusunda önemli bir örnek teşkil ettiğini aktaran Fidan, Mayın Karşı Tedbirleri Görev Grubu'nun da yakın zamandaki diğer bölgesel girişim olduğunu ifade etti.

Fidan, Türkiye, Bulgaristan ve Romanya'nın NATO müttefikleri olarak Karadeniz'deki deniz ve enerji güvenliğine katkı sağlayacağını belirterek "Karadeniz'de ticari seyrüseferin güvenliğini sağlamak için yeni bir düzenlemeye ihtiyaç olduğu da açık." dedi.

Böyle bir mekanizmanın sahadaki yeni gerçekliklere dayalı olması gerektiğine dikkati çeken Fidan, Ukrayna ve Rusya'nın da desteğinin olması gerektiğini söyledi.

Fidan, Rusya ve Ukrayna'nın yeni bir güvenlik çerçevesinin olasılığını değerlendirdiğini aktararak "bir anlaşmaya varılabileceğini söyleyebileceğini" ifade etti.

Bakan Fidan, bu yeni mekanizmanın Karadeniz'deki gerilimin yanı sıra küresel gıda güvenliğine de katkı sağlayacağını vurguladı.

"Rusya-Ukrayna Savaşının uzaması, istikrarı daha da yıpratacaktır"

Ukrayna'daki savaşın 3. yılına girdiğini ancak bunun yakın zamanda biteceğini düşünmediklerini kaydeden Fidan, çatışmanın her iki tarafta da yol açtığı büyük can kaybı ve fiziksel hasarın çıkmaza neden olduğunu söyledi.

Fidan, savaşın artan yıpratıcı etkisi göz önüne alındığında, "ne iki tarafın ne de dünyanın, sonsuza kadar sürecek bir savaşı göze almasının mümkün olduğunu" dile getirdi.

Diplomasi için alan yaratmaya açık bir ihtiyaç olduğunu vurgulayan Fidan, müzakere çağrısının Ukrayna'dan boyun eğmesini ya da teslim olmasını istemek anlamına gelmediğini kaydetti.

Fidan, bunun yalnızca "kaçınılmaz olanı hızlandırmak için yapılan çağrı", "masa etrafında çözüm bulmak" olduğunu belirterek "Savaşın uzaması bölgemizde ve ötesinde istikrarı daha da yıpratacaktır." dedi.

Bakan Fidan,

Ukrayna'nın meşru çıkarlarının korunmasına dayalı müzakere yoluyla bir çözüme varılması öncelik teşkil ediyor. Ancak bu, işgalin tanınması anlamına gelmiyor. 21. yüzyılda Avrupa kıtasında yaşanan bu savaşı durdurmak için egemenlik konusunu ateşkesten ayırmanın zamanı gelmiştir.

değerlendirmesini yaptı.

"Gazze, yerle bir edilmiş durumda ve büyük oranda yaşamaya elverişsiz durumda"

Ekim ayında İslam İşbirliği Teşkilatındaki (İİT) meslektaşlarına, başkalarının kendi sorunlarını çözmesini beklemek yerine, üye devletlerin bu kez konuyu kendilerinin ele almalarını gerektiğini söylediğini kaydeden Fidan, "Aksi takdirde İsrail, bu zulmü unutturmak için daha da vahşi zulüm gerçekleştirerek bize bu zulmü unutturacaktır." diye konuştu.

Fidan, İİT ve Arap Birliği'nin olağanüstü zirvesiyle kurulan Temas Grubunun, bölgesel sahiplenme tavrı sergilediğini belirterek 7 ülke olarak Müslüman dünyası adına hareket etmek ve Filistin'de devam eden trajediye müdahale etmekle görevlendirildiklerini hatırlattı.

Grubun gücü sayesinde, uluslararası toplumun ezici çoğunluğunun artık "derhal ateşkes, engelsiz insani yardım ve iki devletli çözümden" yana olduğunu aktaran Fidan, yoğun diplomatik çabaların İsrail'in Gazze'deki savaş suçlarını durdurmadığını, bugün itibarıyla Gazze'de "çoğu kadın, çocuk ve yaşlı olmak üzere 31 binden fazla şehidin" olduğunu ifade etti.

Bakan Fidan, "Gazze artık yerle bir edilmiş durumda ve büyük oranda yaşamaya elverişsiz durumda." dedi.

Refah sınır kapısındaki insani yardımların abluka altına alınmasının İsrail'in ve destekçilerinin çıkarlarına hizmet ettiğini vurgulayan Fidan, Filistinlilerin katlanmak zorunda kaldığı fedakarlıkları ve anlatılamaz acıları onurlandırmanın kendileri için görev olduğunu dile getirdi.

Fidan, 1967 öncesi sınırlara dayanan ve tam teşekküllü Filistin devletiyle iki devletli çözümü hayata geçirene kadar bu sorunun çözülemeyeceğini belirterek geçmişte İsrail'in iki devletli vizyona bağlı kalmaması nedeniyle nihai çözüme ulaşmanın mümkün olmadığını, bu nedenle bu kez garantörlük mekanizması teklifini gündeme getirdiklerini hatırlattı.

Bölgesel sahiplenme ve Libya

Bölgesel sahiplenmeyi temel alan böyle mekanizmayla, nihai anlaşmanın parçası olarak bölgedeki büyük ülkelerin ve uluslararası aktörlerin, tarafların yükümlülüklerini izleme, doğrulama ve gerektiğinde uygulama sorumluluğunu üstlenmesinin önemine işaret eden Fidan, bu doğrultudaki önerilerinin bölgesel ve uluslararası muhatapları tarafından olumlu karşılandığını, Türkiye'nin bu konuda bu sorumluluğu almaya hazır olacağını söyledi.

Hakan Fidan, Türkiye'nin bölgesel sahiplenmeye bakış açısının bu 3 büyük uluslararası çatışmayla sınırlı olmadığını ifade ederek Türkiye'nin Suriye krizinde sahadaki sükunetin sağlanmasını ve Astana platformunun garantör ülkeleri arasında yer aldığını hatırlattı.

Bakan Fidan,

Türkiye, Libya'da istikrar, toprak bütünlüğü ve birliğe dayalı sürdürülebilir bir siyasi çözüme ulaşmak için en üst düzeyde temaslar yoluyla bölgesel sahiplenmeyi geliştirmeyi hedefliyor. Özgür, adil ve güvenilir seçimlere yönelik sürecin rızaya dayalı temelde ilerletilmesi bu anlamda stratejik bir zorunluluktur dedi.

Balkanlar'ın küresel gelişmelerin daha da şiddetlendirdiği değişken bölgesel dinamiklerin yaşandığı bir dönemden geçtiğini kaydeden Fidan, Türkiye'nin Güneydoğu Avrupa Ülkeleri İşbirliği Süreci gibi bölgesel girişimlere öncülük ettiğini ve üçlü mekanizmaların daha da önem kazandığını dile getirdi.

"Türkiye'yi ve bölgemizi dışlayan her türlü bağlantı planı başarısızlığa mahkum"

Hakan Fidan, Asya'nın yeniden jeopolitik merkez olma yolunda ilerlerken "tarihi anavatanla bağları kurumsallaştırdıklarını" belirterek Türk Devletleri Teşkilatının bugün tam teşekküllü uluslararası bir kuruluş olarak ayakta olduğunu, çeşitli alanlarda entegrasyon ve işbirliğini sürekli olarak genişlettiğini söyledi.

Türkiye'nin bölgesel mülkiyet politikalarının enerji ve bağlantı projelerini de kapsadığını kaydeden Fidan; TANAP, TAP, Trans Hazar, Doğu Batı Orta Koridoru ve Irak Kalkınma Yolu Projesi gibi girişimleri desteklediklerini anımsattı.

Bakan Fidan, "Son uluslararası gelişmeler, Türkiye'yi ve bölgemizi dışlayan her türlü bağlantı planının başarısızlığa mahkum olduğunu bir kez daha tescilledi." dedi.

Fidan, küresel hegemonik güçlerin dayattığı önceliklerden ziyade bölgenin stratejik önceliklerini takip ettiklerini vurguladı.

Bakan Fidan: "Azerbaycan, Kafkasya'da yükselen bir yıldız"

Bakan Fidan, Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan Üçlü Dışişleri Bakanları 9. Toplantısı'na katılmak için geldiği Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, "Parçalanmış Dünyayı Onarmak (Fixing the Fractured World)" temasıyla düzenlenen 11. Global Bakü Forumu'nda katılımcılara hitap etmesinin ardından soruları yanıtladı.

Fidan, Azerbaycan'ı "Kafkasya'da yükselen bir yıldız" olarak nitelendirerek, bu ülkeyi büyüme hızı ve bölgeye getirdiği ekonomik istikrar açısından gururla izlediklerini ifade etti.

Azerbaycan'ın son yıllarda Kafkasya'da çok önemli bir rol oynamaya başladığını dile getiren Fidan, bölgesel diplomasi ve bölgesel projeler için bir merkez haline geldiğini söyledi.

Fidan, Türkiye'nin Azerbaycan ile ekonomi, demir yolu, enerji projeleri gibi pek çok konuda birlikte çalıştığını belirtti.

Geçen sene Azerbaycan'ın Şuşa kentinde düzenlenen Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) toplantısına katıldığını hatırlatan Fidan, bu yıl Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 29. Taraflar Konferansı'nın (COP29) Azerbaycan'da düzenleneceğini anımsattı.

Bakan Fidan, Azerbaycan'ın birçok uluslararası etkinliğe ev sahipliği yapmasına dikkati çekti.

Fidan, Azerbaycan'ın Avrupa'nın enerji güvenliğinde de önemli bir role sahip olduğunu vurgulayarak Avrupa'nın bu konuda Azerbaycan ile yakınlaşma ve daha iyi ilişkiler kurma arayışında olduğunu kaydetti.

"Güvenlik kaygılarımız ihmal edilirse bu biraz sorun yaratır"

Avrupa güvenlik mimarisinin artık AB biçimine dahil olduğunu dile getiren Fidan, AB ve NATO'nun giderek örtüşen bir gündeme sahip olduğunu anlattı.

Bakan Fidan, sözlerini şöyle sürdürdü:

Bu Türkiye için ne anlama geliyor? Türkiye bir süredir Avrupa Birliği üyeliğinin dışında bırakılıyor. Avrupa Birliği'ne üye olmamız için de ufukta bir ışık görünmüyor ancak biz NATO üyesiyiz. Avrupa Birliği üyelerinin hemen hemen hepsi NATO üyesi. Yani Avrupa Birliği NATO içinde baskın bir rol oynamaya başladı, bu anlaşılabilir bir durum ancak Türkiye, Norveç ve Kanada gibi ülkeler, biliyorsunuz, biz Avrupa Birliği üyesi değiliz ama NATO üyesiyiz ve kendi meşru güvenlik kaygılarımız var. Eğer Avrupa Birliği'nin öncelikleri NATO'nun gündemine çok fazla hakim olursa ve güvenlik kaygılarımız ihmal edilirse bu biraz sorun yaratır.

Fidan, bu konulara Avrupa ve Kuzey Amerika'daki müttefiklerinin dikkatini çektiklerini dile getirerek NATO ve Avrupa güvenlik mimarisindeki en önemli sorunlardan birinin AB'nin güvenlik çıkarlarının NATO ile nasıl birleştirileceği konusu olduğunu düşündüğünü söyledi.

Şimdi ise bu iki unsurun neredeyse eşdeğer hale geldiği izleniminin mevcut olduğunu belirten Fidan, "Bu konuda tartışma bile yok ancak gerçekte NATO'nun farklı bir yorum ve kontrol mekanizması var ve buna büyük ölçüde Amerikan Silahlı Kuvvetleri katkıda bulunuyor ve liderlik ediyor." diye konuştu.

Fidan, Türkiye olarak bu gelişmeleri yakından takip ettiklerini, bakanlar düzeyindeki toplantılarda, liderler zirvesinde ve teknik düzeydeki toplantılarda bu konuları gündeme getirdiklerini ve endişeleri dile getirdiklerini belirtti.

Tüm argümanları ve tartışmaları daha geniş bir politika oluşturma çerçevesine dahil etmek için iyi bir ortam olduğunu kaydeden Fidan, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ve diğer bazı kilit NATO ortaklarıyla iyi bir diyalog içerisinde olduklarını ifade etti.

"PKK/YPG, bazı NATO ülkeleri tarafından destekleniyor"

Fidan, son iki yıldır Finlandiya ve İsveç'in NATO üyeliğine kabul edilmesi vesilesiyle iki konuyu gündeme getirdiklerini belirterek,

Birincisi, Türkiye'nin fiziksel güvenliğine ve toprak bütünlüğüne bakarsanız, sınırlarımızın diğer tarafında büyük bir tehdit var. PKK/YPG, Irak'ta PKK ve onun Suriye'deki uzantısı YPG bazı NATO ülkeleri tarafından destekleniyor, güçlendiriliyor ve görevlendiriliyor. Amerika bunu açıkça yapıyor ve diğer birkaç NATO ülkesi de Amerika'ya yardım ediyor. diye konuştu.

Bakan Fidan,

Bazı NATO ülkeleri, NATO üyesi olmayan bir devlet dışı unsurla, bir terör örgütüyle bir araya gelerek bir meseleyi ele alıyor ki buna 'terörle mücadele' diyorlar ama aynı zamanda benim ulusal güvenliğime karşı büyük bir tehdit oluşturuyor. Bu bizim gündeme getirdiğimiz bir konu.

ifadelerini kullandı.

İkinci hususa değinen Fidan, NATO üyesi olarak, bazı NATO ülkeleri tarafından açıklanmış ve açıklanmamış bir dizi kısıtlamaya, savunma sanayi kısıtlamalarına maruz kaldıklarını, bu konuyu da tartışmaya açtıklarını kaydetti.

Fidan, Karadeniz'in güvenliğini de görüştüklerini dile getirerek, Karadeniz'in giderek daha fazla askerileşmesini önlemenin önemine işaret etti.

Ancak Rusya-Ukrayna Savaşından sonra Karadeniz'in askerileştirilmesinin büyük sorunlar yarattığına dikkati çeken Fidan, özellikle Ukrayna'dan tahıl sevkiyatının kesintiye uğramasının başta Küresel Güney ve bazı Afrika ülkeleri olmak üzere tüm dünyayı olumsuz etkilediğini söyledi.

Fidan, bu kapsamda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, özellikle tüm dünyanın gıda güvenliği konusunda çok hassas davrandığını, Ukraynalılar ve Ruslar arasında bir tahıl anlaşması yapılmasını sağlamak için çok çalıştığını vurgulayarak, "Bunu başardık ama biraz zaman aldı." diye konuştu.

"BM ve ortak ülkelerle benzer bir düzenleme üzerinde çalışıyoruz"

Bakan Fidan, "Şimdi BM ve ortak ülkelerle benzer bir düzenleme üzerinde çalışıyoruz, gerçekten bir anlaşmaya varmamızı umuyor ve dua ediyorum." dedi.

Fidan, bu kez isminin belki Tahıl Anlaşması Girişimi olarak adlandırılmayacağını, bu konudaki en önemli meselenin tahılı ve diğer malları Karadeniz'den çıkarmak, Karadeniz'in tüm bölge için ticari amaçlara hizmet etmesini sağlamak olduğunu dile getirdi.

Ukrayna'da devam eden savaşın yatıştırılması gerektiğini, savaşın binlerce insanın hayatına mal olduğunu söyleyen Fidan, savaşın henüz bölgeye yayılmadığını, Ukrayna içerisinde sınırlı kaldığını kaydetti.

Fidan, söz konusu savaşta kitle imha silahlarının kullanılmamasını "büyük bir artı" olarak nitelendirerek, "Ama bu lükse daha ne kadar sahip olabiliriz. Daha geniş bir tırmanış olursa ne olacak?" ifadelerini kullandı.

Bu nedenle bu konuda ne tür risklere ve alternatif senaryoların yaşanabileceğine son derece dikkat ettiklerinin altını çizen Fidan, bugün Gürcistan Dışişleri Bakanı Ilia Darçiaşvili ile yaptığı görüşmede de bu meseleyi ele aldıklarını belirtti.

"Libya'daki bir numaralı önceliğimiz yeni bir çatışma görmemek"

Fidan, Libya'nın da gündemlerinde olan bir diğer önemli konu olduğunu dile getirdi.

Türkiye'nin Libya'daki en önemli önceliğinin yeni bir çatışma görmemek olduğunu dile getiren Fidan, "Bu, bir numaralı önceliğimiz. Bu nedenle varlığımız, temaslarımız, çalışmalarımız hep başka bir çatışma görmeme önceliğine odaklanıyor." değerlendirmesinde bulundu.

Libya'da doğu ve batı olarak ülkenin bölünmüş olarak kalmasına, aktörlerden birinin lehine tek taraflı olarak birleşmesine izin veremeyeceklerini vurgulayan Fidan, bu kapsamda Türkiye olarak batıdaki meşru hükümet ile aynı hizada olduklarını ancak doğu ile de ilişkileri geliştirdiklerini söyledi.

Fidan, son yıllarda Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve bölgedeki diğer ülkelerle ilişkilerin normalleştirdiklerini ve bu normalleşmeyi de Libya'ya pozitif bir katkı sağlanmasında kullandıklarını anlattı.

Söz konusu ülkelerle artık bir araya geldiklerini dile getiren Fidan, Libya'da barışın tesis edilmesi ve ülkenin birleşmesi konusunda katkı sağlayabilmek için neler yapabileceklerini görüştüklerini söyledi.