İŞTE BİR ÜLKENİN YÜKSELMESİNİ SAĞLAYAN 12 KURAL...
İşte Melih Arat'ın Zaman'da yayınlanan "650 yıllık ekonomi dersleri" başlıklı yazısı:
Değerli dostum Mevlüt Aksan'ın bana verdiği bir yazının çevirisini sizlerle paylaşmak istiyorum.
Söz konusu yazı, bir ülkenin yükselişinin kurallarıyla ilgili. Yazının sahibi on dördüncü yüzyıl düşünürü, tarihçisi İbni Haldun'un bu fikirlerini 23 Şubat 1993 tarihinde Ronald Reagan, Bill Clinton'a Herald Tribune gazetesinde öğütlüyor. Açıkçası okurken hem gülümsedim; hem de bu yazının Türkiye'nin başbakanlarının göz önünden ayırmamaları gereken bir metin olduğunu düşündüm. İbni Haldun'un Mukaddimesi'nden Ulusların Yükselmesine İlişkin Önermeleri ve benim açıklamalarım aşağıda. Maddelerin ilk cümlesi İbni Haldun'dan; izleyen cümle/ler benim kalemimden.
"Siyasi istikrar olduğu takdirde, bir ülkenin yükselmesi için şunlar olmalıdır:
1) Mülk edinme hakkı ve şirket olarak piyasalara giriş ve çıkış yapabilme özgürlüğü bulunmalıdır. Serbest piyasa ekonomisinin ve tam rekabet koşullarının temel özelliklerinden biri, oyuncuların diledikleri zaman piyasaya girebilmesi ve çıkabilmesidir.
2) Hukukun üstünlüğü kabul edilmeli ve adaletin sağlanabilmesi için adalet sistemi güvenilir olmalıdır. Hukuk kelimesi, hak kelimesinin çoğuludur. Hukukun üstünlüğünün kabul edilmediği ve uygulanmadığı yerde, kaba güç sahipleri ve adaletsizlik iktidar olur.
3) Ticari hatlar ve hareketlerin güvenliği sağlanmalı ve genel olarak ülkede bir barış ortamı olmalıdır. Ticaret ya da yatırım yapacak ortam güvende olmazsa, insanların ticaret yapmak için nedenleri kalmaz. Güneydoğu'daki terör ortamı ya da Irak'taki terör ortamı buna örnektir.
4) İstihdamı, üretimi ve gelirleri artırabilmek için vergiler az olmalı ve giderek düşürülmelidir. En önemli madde belki de bu. Reagan, ABD başkanı olur olmaz vergileri düşürmüş ve ekonomiyi canlandırmıştı. Aynı zamanda ülke tarihinin en büyük vergi gelirini elde etmişti. Düşük oranda vergiyi kaçırmanın anlamı yok; aynı zamanda devlete vergi vermeyen işletme kendi işine yatırım yapmakta ve cirosunu büyütebilmektedir. Bugün sıfır km otomobillerin neredeyse yarısı vergidir.
5) Bürokrasi daha az olmalı; küçük ama etkili bir ordu olmalıdır. Özel sektörün ve vatandaşın işlerini hızlı yürütebileceği sağduyulu bir bürokratik sistem, ticareti ve yatırımları geliştirecektir.
6) Ticari yaşamda ve üretimde devlet hiçbir şekilde yer almamalıdır. Devlet, ticari yaşamın içinde bir oyuncu değil, düzenleyici olmalıdır.
7) Hiçbir fiyat devlet tarafından sabitlenmemelidir. Piyasanın doğru fiyatı bulmasına izin verilmelidir.
8) Pazardaki kimseye monopol, tekel olma hakkı verecek bir kurala izin verilmemelidir. Rekabet, fiyatları düşürüyor ve hizmet kalitesini yükseltiyorsa, tüm tekelleri ortadan kaldıracak bir sisteme geçmek gerekir.
9) İstikrarlı bir para politikası izlenmeli, bağımsız bir mali otorite olmalı ve paranın değeri ile oynanmamalı, spekülasyon yapılmamalıdır. Merkez bankası, hükümete bağlı değil, tamamen özerk olmalı ki, hükümetin isteklerine değil, piyasanın doğal gereklerine göre hareket edebilsin.
10) Uzmanlaşmış ürün ve hizmetlerin tüketilmesine imkan verecek artan bir nüfus gereklidir. Bu listedeki şartların hepsi yerine getirildiği takdirde, nüfus artışı ekonomiyi büyütecek ve geliştirecek bir unsurdur.
11) Bağımsız düşünebilecek, bağımsız hareket edebilecek insanlar yetiştirebilmek için yaratıcı bir eğitim sistemi olmalıdır. Fazla söze gerek yok.
12) Ortak sorumluluk duygusu, iyi iş ve eylemleri özendirirken ahlaksızlığı önler. Toplumdaki "biz" duygusunun gelişmesi, "bana" değil, "bize" yararlı olabilecek davranışları yaygınlaştırırken "bize" zararlı olabilecek eylemleri engeller. Tekelcilik ve fiyat artırma toplumun zararınaysa bu uygulama yapılmaz.
